دستاورد بزرگ ایران در سلول‌درمانی؛ درمان سه نوع سرطان با استفاده از ویروس‌های مهندسی‌شده

به گزارش خبرگزاری ست نیوز ، پزشکی بازساختی (Regenerative Medicine) یکی از پیشرفته‌ترین شاخه‌های علم پزشکی به شمار می‌رود که با هدف ترمیم یا جایگزینی سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های آسیب‌دیده یا از کارافتاده، به‌کار گرفته می‌شود. برخلاف درمان‌های سنتی که عمدتاً کنترل علائم بیماری را دنبال می‌کنند، پزشکی بازساختی درصدد بازیابی عملکرد طبیعی اندام‌ها و بافت‌هاست. این حوزه به کمک فناوری‌هایی چون سلول‌درمانی (به‌ویژه با سلول‌های بنیادی)، مهندسی بافت، ژن‌درمانی و حتی چاپ زیستی (Bioprinting) مسیر درمانی نوینی را پیش روی علم پزشکی قرار داده است. برای نمونه، امکان بازسازی عضله قلب آسیب‌دیده ناشی از سکته قلبی یا بازتولید بافت غضروفی در بیماران مبتلا به آرتروز، از جمله دستاوردهای عملی این حوزه است. همچنین، کاربردهای امیدوارکننده‌ای در درمان بیماری‌های عصبی، سرطان‌ها، بیماری‌های خونی و سوختگی‌های شدید گزارش شده است.

🏥 تجهیز ۴ مرکز جامع سلول‌های بنیادی برای تقویت تولید محصولات درمانی

ستاد زیست‌فناوری، سلامت و فناوری‌های پزشکی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، به عنوان نهاد راهبردی، گام‌های مؤثری برای توسعه زنجیره ارزش در حوزه پزشکی بازساختی برداشته است. یکی از اقدامات کلیدی این ستاد، تجهیز حداقل چهار مرکز جامع سلول‌های بنیادی در کشور است. این اقدام با هدف افزایش ظرفیت‌های تحقیقاتی و تولیدی جهت توسعه محصولات درمانی و سلولی در دستور کار سال جاری قرار گرفته است.

در حال حاضر، تجهیز یک مرکز جامع در مشهد آغاز شده و مراحل پرداخت هزینه‌های آن نیز در حال انجام است. سایر مراکز، بر اساس اولویت و بررسی‌های کارشناسی، انتخاب خواهند شد.

از میان ۱۲ مرکز جامع موجود در کشور که پیش‌تر نیز تحت حمایت این ستاد بوده‌اند، ۳ مرکز دیگر برای تجهیز انتخاب می‌شوند. این مراکز نقش مهمی در تجاری‌سازی دست‌کم ۲۰ محصول دانش‌بنیان خواهند داشت؛ محصولاتی که در زمینه‌های سلول‌درمانی، ژن‌درمانی، ایمونوسل‌تراپی (درمان سرطان با کمک سیستم ایمنی) و مهندسی بافت تعریف شده‌اند.

شرکت‌های دانش‌بنیان نیز می‌توانند در این مراکز مستقر شوند و از امکاناتی نظیر اتاق‌های تمیز (Clean Room) بهره‌مند گردند. برای تسهیل این فرآیند، تسهیلاتی جهت تجهیز مجدد مراکز، دریافت مجوزهای قانونی و راهنمایی در مسیرهای حقوقی در نظر گرفته شده است.

🔬 سلول‌های بنیادی و ویروس‌درمانی؛ ترکیبی نوآورانه برای بازسازی بافت و مقابله با سرطان

سلول‌های بنیادی و ویروس‌درمانی از پیشرفته‌ترین حوزه‌های پژوهشی در پزشکی نوین هستند که امیدهای فراوانی برای درمان بیماری‌های پیچیده ایجاد کرده‌اند. سلول‌های بنیادی به دلیل توانایی تبدیل شدن به انواع مختلف سلول‌های بدن، نقش مهمی در بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده مانند مغز، قلب و نخاع ایفا می‌کنند.

از سوی دیگر، ویروس‌درمانی به معنای استفاده از ویروس‌های ضعیف یا مهندسی‌شده برای هدف‌گیری سلول‌های بیمار یا سرطانی است. زمانی که این دو فناوری در کنار هم استفاده شوند، می‌توانند درمان‌هایی هدفمند، مؤثر و با حداقل عوارض جانبی برای بیماری‌هایی ارائه دهند که تاکنون درمان قطعی برای آن‌ها وجود نداشته است.

در این روش ترکیبی، ویروس‌های درمانگر به عنوان حامل ژن‌های درمانی درون سلول‌های بنیادی (مانند سلول‌های مزانشیمی) قرار داده می‌شوند. سپس این سلول‌ها به بدن بیمار تزریق شده و به طور طبیعی به سمت بافت‌های آسیب‌دیده یا تومورها حرکت می‌کنند. این سیستم هوشمند، همزمان دو هدف را دنبال می‌کند:
۱. تخریب هدفمند سلول‌های بیماری‌زا با کمک ویروس‌ها
۲. بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده با استفاده از توان بازسازی سلول‌های بنیادی

این رویکرد، یکی از نوآورانه‌ترین روش‌های درمانی در جهان محسوب می‌شود و ایران نیز با سرمایه‌گذاری در این زمینه، گام بلندی در مسیر پزشکی پیشرفته برداشته است.

✅ ثبت رسمی یک محصول سلول‌درمانی ایرانی در فهرست دارویی کشور

در ادامه تلاش‌ها در حوزه سلول‌درمانی، یکی از پروژه‌های فعال ستاد زیست‌فناوری به تازگی به مرحله‌ای مهم رسیده است:
ثبت یک محصول درمانی در سازمان غذا و داروی ایران و ورود آن به فهرست رسمی دارویی کشور. این محصول اکنون مجوز بازاریابی و عرضه را دریافت کرده است و به طور رسمی وارد بازار شده.

این دارو برای درمان بیماری GVHD (واکنش پیوند علیه میزبان) کاربرد دارد. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های ایمنی پیوندی به بافت‌های بدن گیرنده حمله می‌کنند؛ اتفاقی که می‌تواند نتایج پیوند را به‌شدت به خطر بیندازد و حتی تهدیدکننده حیات باشد.

رسیدن این محصول به بازار، نه‌تنها یک دستاورد کلینیکی و فناورانه است، بلکه نشانه‌ای از توانمندی داخلی در توسعه و تجاری‌سازی درمان‌های پیشرفته نیز به شمار می‌رود.

✨ امید تازه برای بیماران لک‌ و پیس؛ درمان ویتیلیگو با سلول‌درمانی ایرانی

در کنار پروژه درمان GVHD، یک محصول سلول‌درمانی دیگر نیز در ایران توسعه یافته که برای درمان بیماری ویتیلیگو (Vitiligo) کاربرد دارد. ویتیلیگو، که در زبان عامیانه به آن لک و پیس، برص یا پیسی گفته می‌شود، یک بیماری خودایمنی پوستی است که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های رنگدانه‌ساز پوست (ملانوسیت‌ها) حمله می‌کند. نتیجه‌اش: ایجاد لکه‌های سفید روی پوست که می‌تواند ظاهر و روحیه بیمار را تحت تأثیر قرار دهد.

یکی از دلایل اصلی بروز این بیماری، کاهش یا نبود ملانین در پوست است. درمان آن اغلب سخت، زمان‌بر و با احتمال بازگشت است. اما حالا با توسعه این محصول بومی سلول‌درمانی، امید تازه‌ای برای بیماران فراهم شده تا روند درمانی مؤثرتری را تجربه کنند.

این دستاورد، گام دیگری در مسیر بومی‌سازی درمان‌های پیشرفته و باز کردن مسیر تجاری‌سازی برای محصولات نوین پزشکی بازساختی است.

🧪 درمان سرطان با سلول‌درمانی؛ پروژه‌های فعال در مشهد و تهران

بر اساس اعلام دکتر قانعی، دبیر ستاد زیست‌فناوری، پروژه‌ای برای درمان سرطان معده با سلول‌درمانی هم‌اکنون در شهر مشهد در حال اجراست. این پروژه به‌عنوان بخشی از طرح‌های ملی در حوزه پزشکی بازساختی، با هدف یافتن روش‌های درمانی کم‌عارضه و مؤثر برای یکی از کشنده‌ترین سرطان‌های گوارشی کلید خورده است.

در همین راستا، پروژه‌ای دیگر در تهران نیز با تمرکز بر درمان سرطان خون در دست اجراست. این مطالعات معمولاً دو تا سه سال زمان می‌برد و پس از طی مراحل پژوهشی و آزمایشگاهی، برای دریافت مجوزهای رسمی از سازمان غذا و دارو وارد فازهای بررسی نهایی و پروتکل‌نویسی می‌شوند.

ایران با اجرای این پروژه‌ها، به‌دنبال توسعه روش‌های درمانی شخصی‌سازی‌شده‌ برای سرطان‌هایی است که درمان سنتی آن‌ها دشوار، پرهزینه و با احتمال بازگشت بالاست.

در حال حاضر، ایران رتبه دوازدهم جهان در تولید محصولات سلول‌درمانی و ژن‌درمانی را در اختیار دارد و طبق برنامه‌ریزی‌ها، هدف این است که تا پایان برنامه هفتم توسعه، کشورمان در میان ۵ کشور برتر جهان در این حوزه قرار بگیرد.

🧬 ویروس‌ درمانی؛ رویکردی نوین برای مقابله با سرطان‌های سخت

چندین محصول در حوزه ویروس‌درمانی نیز در ایران وارد فاز یک کارآزمایی بالینی شده‌اند و هم‌اکنون در فرآیند دریافت مجوز از سازمان غذا و دارو قرار دارند. این محصولات به‌طور خاص برای درمان سرطان‌های مثانه، تخمدان و پروستات طراحی شده‌اند.

هدف از این فناوری، استفاده از ویروس‌های مهندسی‌شده برای هدف‌گیری انتخابی سلول‌های سرطانی است. ترکیب این رویکرد با سلول‌درمانی، می‌تواند شیوه‌ای دقیق‌تر و کم‌عارضه‌تر نسبت به روش‌های شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ارائه دهد.

🧪 تسهیل مطالعات کارآزمایی بالینی؛ حمایت از پژوهشگران و بیماران

از دیگر برنامه‌های کلیدی در حوزه پزشکی بازساختی، تسهیل فرآیند مطالعات بالینی است. این مطالعات معمولاً در سه فاز انجام می‌شوند و در مرحله نهایی، اثربخشی دارو یا روش درمانی باید اثبات شود. اما اجرای این مطالعات، مخصوصاً در حوزه‌هایی مانند سلول‌درمانی یا ژن‌درمانی، نیاز به هزینه‌های بالایی دارد که اغلب فراتر از توان شرکت‌های دانش‌بنیان یا پژوهشگران است.

برای حل این چالش، آیین‌نامه‌ای تحت عنوان
«حمایت از مطالعات بالینی تأمین مالی شده توسط بیمار»
در حال تدوین است. این آیین‌نامه با همکاری ستاد زیست‌فناوری و معاونت تحقیقات وزارت بهداشت تنظیم می‌شود و به‌منظور کوتاه‌کردن مسیر دسترسی بیماران به درمان‌های نوین طراحی شده است. طبق آن، بیماران می‌توانند بخشی از هزینه‌های آزمایش‌های بالینی را تأمین کنند تا پروژه‌ها متوقف نشوند و درمان‌های جدید سریع‌تر وارد سیستم درمانی شوند.

🏗️ زیرساخت‌های ملی: راه‌اندازی آزمایشگاه‌ها و مراکز تولید مشترک

در بخش زیرساختی، ستاد زیست‌فناوری قصد دارد حداقل دو مرکز CDMO (سازمان توسعه و تولید قراردادی) با مشارکت بخش خصوصی راه‌اندازی کند. این مراکز، امکان تولید انبوه محصولات پزشکی بازساختی با کیفیت بالا را فراهم می‌سازند.

همچنین برنامه‌ریزی برای ایجاد دو آزمایشگاه ملی پیشرفته در حوزه‌های سرطان، سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و مهندسی بافت در حال انجام است. مذاکرات با دو مرکز تخصصی در این زمینه پیشرفته و تنظیم قراردادها در دست انجام است.

💸 شتاب در رشد فناوری با صندوق‌های خطرپذیر و اشتغال‌زایی

در حوزه مالی، ستاد در حال راه‌اندازی حداقل دو صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) است که با هدف حمایت از استارتاپ‌ها و پروژه‌های نوآورانه در پزشکی بازساختی تعریف شده‌اند. علاوه بر این، ارتقاء آیین‌نامه‌های قانونی، تجهیز مراکز درمانی، و حمایت از ایجاد CRO (مراکز پژوهش قراردادمحور) نیز در دستور کار قرار دارد.

در حوزه اشتغال، هدف‌گذاری شده که حداقل ۱۰۰ نیروی متخصص جوان در این صنعت به‌کار گرفته شوند تا هم توسعه‌ی فناوری تسریع یابد و هم نیروی انسانی حرفه‌ای برای آینده تربیت شود.

🌍 هدف‌گذاری جهانی: ایران در جمع ۱۰ کشور برتر پزشکی بازساختی

در چشم‌انداز بین‌المللی، ستاد زیست‌فناوری قصد دارد فناوری حداقل دو محصول را به کشورهای منطقه منتقل کند و ایران را تا پایان برنامه توسعه، به رتبه هشتم جهانی در حوزه پزشکی بازساختی برساند. همچنین با تجاری‌سازی حداقل ۱۵ محصول جدید، برنامه‌ریزی برای ایجاد ارزآوری قابل توجهی در دستور کار است.

🧫 فراخوان تولید محصولات بومی؛ از ایده تا مجوز و بازار

تا ماه آینده، فراخوان رسمی برای تولید داخلی محصولات پزشکی بازساختی، سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و مهندسی بافت منتشر خواهد شد. این محصولات، در سطح جهانی به‌عنوان دارو تأیید شده‌اند اما هنوز در ایران یا تولید نشده یا فقط از طریق واردات در دسترس بوده‌اند.

در این فراخوان، شرکت‌ها باید پروپوزال دقیق شامل برنامه تولید، زمان‌بندی، هزینه، بازاریابی و توانمندی فنی خود را ارائه دهند. همچنین باید آمادگی داشته باشند تا خط تولید راه‌اندازی، مجوزهای قانونی دریافت و استانداردهای کیفی را رعایت کنند.

💊 هدف نهایی : تجاری‌سازی ۱۵ محصول جدید و تحول درمانی

پس از بررسی پروپوزال‌ها توسط کارشناسان، شرکت‌های واجد شرایط برای اجرای طرح‌ها انتخاب خواهند شد. این فرآیند به نحوی طراحی شده که علاوه بر ارتقای کیفیت تولید داخلی، به توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه بازار محصولات پیشرفته درمانی کمک کند.

این محصولات نسل جدید، می‌توانند تحول بزرگی در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج ایجاد کرده و در عین تأمین نیاز داخلی، فرصت صادرات و ارزآوری بالا برای کشور به ارمغان بیاورند.