پلاکت یکی از سلول‌های خونی بوده که در مغز استخوان ساخته می‌شود و در انعقادخون و جلوگیری از ایجاد خونریزی نقش موثری دارد.گاه به دنبال بررسی آزمایش خون، کاهش تعداد پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوپنی دیده می‌شود که ممکن است فرد را در معرض خونریزی‌های شدید و مرگ قرار دهد. در ادامه این مقاله به‌طور جامع به […]
پلاکت یکی از سلول‌های خونی بوده که در مغز استخوان ساخته می‌شود و در انعقادخون و جلوگیری از ایجاد خونریزی نقش موثری دارد.گاه به دنبال بررسی آزمایش خون، کاهش تعداد پلاکت‌ها یا ترومبوسیتوپنی دیده می‌شود که ممکن است فرد را در معرض خونریزی‌های شدید و مرگ قرار دهد. در ادامه این مقاله به‌طور جامع به علل پلاکت خون پایین و درمان آن می‌پردازیم، پس با ما همراه باشید.
پلاکت خون چیست؟
پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها سلول‌های کروی کوچک به قطر۴–۲ میکرون هستند که به‌دنبال تکه‌تکه شدن سلول مگاکاریوسیت ساخته شده توسط مغز استخوان ایجاد میشوند. عمر هر پلاکت به طور میانگین ۸ تا ۱۰ روز است؛ پس از این دوره پلاکت‌های قدیمی از بین می‌روند و سلول‌های جدید جایگزین آنها میشوند.
تعداد نرمال پلاکت‌ها ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزاردر هر میکرولیتر خون است؛ کاهش و افزایش تعداد پلاکت‌ها خطرناک است و می‌تواند منجر به بیماری‌های تهدیدکننده حیات شود. نقش کلیدی پلاکت در بدن انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی است که این عمل را توسط چند مکانیسم متوالی انجام می‌دهد.
ابتدا در محل آسیب، پلاکت‌ها تجمع پیدا کرده و به‌دنبال ترشح ADP به یکدیگر می‌چسبند و یک توده پلاکتی ایجاد می‌کنند. همچنین سروتونین نیز ترشح می‌شود که از طریق انقباض عروق در جلوگیری و پیشرفت خونریزی موثر است.
در پلاکت خون پایین، ترومبوپلاستین پلاکتی سبب تبدیل پروترومبین به ترومبین می‌شود؛ سپس ترومبین، فیبرینوژن محلول در پلاسما را به فیبرین غیرمحلول تبدیل کرده و سلول‌های خونی در لابه‌لای آنها گیر می‌افتد. همه این عوامل در مجموع در کنترل خونریزی نقش دارند و اختلال در هر مسیر می‌تواند فرد را با خونریزی‌های شدید و مرگ‌بار مواجه کند.
علاوه بر موارد ذکر شده، پلاکت‌ها توسط فاکتور رشدی مشتق از پلاکت (PDGF) در رشد و تکامل یا از بین بردن سلول‌های سرطانی نقش دارند.
علائم پلاکت خون پایین
شاید این پرسش در ذهن شما مطرح شده باشد که پلاکت خون پایین چه خطری دارد و با چه علائمی تظاهر پیدا می‌کند؟ علائم کمبود پلاکت در افراد مختلف بسته به میزان خفیف یا شدید بودن بیماری متفاوت است.
برای مثال پایین بودن پلاکت خون در بارداری، شدت خفیفی داشته و فرد از علائم خاصی شکایت ندارد؛ ولی در صورت افت شدید پلاکت خونریزی‌های مرگ‌بار می‌تواند ایجاد کند. از علائم پلاکت پایین خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کبودی‌های قرمز یا بنفش بر روی پوست
- خونریزی از بینی
- خونریزی‌های مکرر از لثه
- خونریزی‌های مداوم و غیرقابل کنترل از زخم
- خونریزی شدید در دوره عادت ماهانه
- وجود خون در مدفوع و ادرار
- استفراغ حاوی خون
علل پلاکت خون پایین
کاهش تعداد پلاکت ممکن است به دنبال علل ارثی، بیماری‌های مختلف یا مصرف برخی داروها ایجاد شود؛ از شایع‌ترین علل پلاکت خون پایین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
به دام افتادن پلاکت در طحال
طحال در زیر قفسه سینه سمت چپ قرار گرفته است و در مقابله با عفونت‌ها و تصفیه خون نقش دارد. ابتلا به یک‌سری از بیماری‌ها باعث تورم طحال و به دام افتادن پلاکت‌ها در آن می‌شود، در نتیجه تعداد پلاکت‌های گردشخون کم شده و نمی‌توانند نقش موثری ایفا کنند.
کاهش تولید در مغز استخوان
وظیفه اصلی مغز استخوان تولید پلاکت و ورود آن به گردشخون است. در لوسمی، برخی آنمی‌ها، عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت C و HIV، شیمی‌درمانی و مصرف مشروبات الکلی استخوان قابلیت تولید پلاکت را از دست می‌دهد.
ترومبوسیتوپنی اتوایمیون
برخی از بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس و روماتیسم مفصلی به اشتباه سلول‌های خودی پلاکت را مورد هدف قرار داده و سبب تخریب آنها می‌شود.
پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP)
این بیماریدر پلاگین خون پایین، یک نوع اختلال نادر بوده که از طریق ایجاد لخته‌های ریز سبب انسداد عروق شده و خونرسانی ارگان‌های حیاتی مانند قلب، مغز و کلیه‌ها را مختل می‌کند. تشکیل این لخته‌ها نیازمند مصرف تعداد زیادی پلاکت است، از اینرو ممکن است به‌هنگام نیاز، بدن پلاکت کافی برای انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی نداشته باشد.
در صورت آسیب قلب به‌دنبال مختلشدن خونرسانی، بهتر است در اسرع وقت برای بررسی علت پلاکت پایین خون به دکتر قلب و عروق مراجعه شود.
عوارض جانبی داروها
برخی از داروها بر روی سیستم ایمنی افراد تاثیر منفی داشته و سبب تخریب پلاکت‌ها میشوند. از جمله این داروها می‌توان به هپارین، کینین، آنتی‌بیوتیک‌های حاوی سولفور و داروهای ضد تشنج اشاره کرد.
پلاکت خون پایین بعد از زایمان
افراد به‌دنبال حاملگی و زایمان با کاهش تعداد پلاکت مواجه میشوند که در اصطلاح ترومبوسیتوپنی حاملگی نام دارد و در ۷ تا ۱۲ درصد زنان باردار ایجاد می‌شود. در این شرایط فرد علامت نگران‌کننده‌ای ندارد و یک تا ۲ ماه پس از زایمان تعداد پلاکت‌ها به‌میزان نرمال خود بازمی‌گردند.
علت افت تعداد پلاکت در بارداری این است که پلاسمای بیشتری ساخته می‌شود ولی تعداد سلول‌های پلاکتی ثابت است، از این رو تعداد پلاکت‌ها در هر میکرولیتر خون کاهش پیدا می‌کند. همچنین در دوران بارداری طحال بزرگ شده و تعداد پلاکت‌های بیشتری را به دام انداخته و تخریب می‌کند.
درمان پلاکت خون پایین
برای افزایش تعداد پلاکت‌های خون می‌توان از راهکارهای خانگی و مصرف مواد غذایی مناسب و دارودرمانی استفاده کرد.
درمان پلاکت پایین خون با تغذیه
با مصرف یک‌سری خوراکی‌ها می‌توان به یک تغذیه مناسب برای پلاکت خون پایین دست یافت؛ از جمله مواد غذایی موثر در افزایش تعداد پلاکت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مواد غذایی حاوی فولات
فولات یکی از ویتامین‌های گروه B بوده که برای سلامت سلول‌های خونی موثر است و کمبود آن باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌شود. سبزیجات، جگر گاو، لوبیا چشم‌بلبلی و برنج از منابع غنی فولات محسوب میشوند، از این رو مصرف آنها در افراد با کاهش تعداد پلاکت توصیه می‌شود.
- مواد غذایی دارای ویتامین C
ویتامین C نقش موثری در در بهبود عملکرد و افزایش تعداد پلاکت‌ها دارد؛ به همین علت مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C مانند کلم بروکلی، مرکبات، کیوی و توت فرنگی توصیه می‌شود.
- مواد غذایی دارای ویتامین K
خوراکی‌هایی مانند اسفناج، کلم بروکلی، سویا و کدو حلوایی منابع غنی ویتامین K هستند و در افزایش تعداد پلاکت‌ها و بهبود خونریزی موثرند.
- مواد غذایی سرشار از آهن
مصرف آهن در بهبود تعداد و کیفیت تعداد پلاکت‌ها موثر است؛ از این رو مصرف خوراکی‌هایی مانند جگر گاو، صدف، غلات و حبوبات غنی‌شده، شکلات تلخ و عدس به افراد با پلاکت پایین توصیه می‌شود.
درمان پلاکت خون پایین با دارو
اگر درمان خانگی و مصرف خوراکی‌های موثر در افزایش تعداد پلاکت‌ها موثر نبود می‌توان از درمان‌های دارویی و راهکارهای پزشکی استفاده کرد. انتقال خون یا تعویض پلاسما یکی از شیوه‌های افزایش تعداد پلاکت است؛ به این صورت که بدن برای جایگزین کردن حجم خون از دست رفته شروع به تولید پلاکت‌های جدید می‌کند.
پلاکت‌ها نقش موثری در انعقاد خون و جلوگیری از خونریزی دارند از این رو کاهش تعداد پلاکت به کمتر از ۱۵۰ هزاردر هر میکرولیتر خون می‌تواند با عوارض مرگ‌باری همراه باشد. از علل پلاکت خون پایین می‌توان به کاهش تولید پلاکت در مغز استخوان، به دام افتادن پلاکت در طحال، بارداری و مصرف برخی داروها مانند هپارین اشاره کرد.
برخی مواد غذایی سرشار از فولات، آهن، ویتامین C و K در بهبود تعداد و عملکرد پلاکت‌ها موثر است.
